dr n. tech. Anna Ławniczek – Wałczyk*

Od szalki Petriego do smartfona: BactiCALC w ocenie mikrobiologicznej czystości środowiska. Po co badać czystość mikrobiologiczną?

Niezbędnym elementem systemu zarządzania higieną jest monitorowanie mikrobiologiczne środowiska. Regularna kontrola czystości powierzchni i powietrza umożliwia ocenę efektywności procesów mycia i dezynfekcji, a także identyfikację trudno dostępnych miejsc, w których mogą przetrwać lub rozwijać się mikroorganizmy. Monitoring pełni zatem funkcję nie tylko weryfikacyjną, ale również prewencyjną, stanowiąc narzędzie ciągłego doskonalenia programów higieny i zapewnienia bezpieczeństwa produktów oraz użytkowników środowiska. Znaczenie monitoringu mikrobiologicznego wykracza poza obszar przemysłu spożywczego czy farmaceutycznego. Coraz częściej stosuje się go również w budynkach użyteczności publicznej (szkołach, biurach, restauracjach czy szpitalach), gdzie jakość powietrza i czystość powierzchni wpływają bezpośrednio na zdrowie użytkowników i pracowników.

W praktyce monitoring mikrobiologiczny realizowany jest poprzez pobieranie próbek z powierzchni (przy użyciu np. wymazówek, gąbek lub płytek odciskowych) i powietrza (miernikami wolumetrycznymi). Po inkubacji zlicza się kolonie mikroorganizmów wyrosłe na płytkach, a wyniki podaje w jednostkach tworzących kolonie (jtk). W przypadku izolacji bakterii patogennych często wykonuje się dodatkowo ocenę lekowrażliwości metodą dyfuzyjno-krążkową, co umożliwia określenie profilu oporności na antybiotyki i dobór skutecznych środków przeciwdrobnoustrojowych.

Pomimo wysokiej wiarygodności klasycznych metod, monitoring mikrobiologiczny pozostaje procesem czasochłonnym i wymagającym znacznego nakładu pracy manualnej. Postęp technologiczny umożliwia jednak znaczące usprawnienie tych procedur. W ostatnich latach coraz powszechniej stosuje się automatyczne czytniki płytek oraz mobilne aplikacje mikrobiologiczne. Taka integracja klasycznych metod z nowoczesnymi narzędziami cyfrowymi zwiększa powtarzalność, skraca czas analizy i ogranicza błędy subiektywne, czyniąc monitoring mikrobiologiczny bardziej efektywnym, dostępnym i nowoczesnym elementem systemów kontroli higieny środowiskowej. Jednym z takich narzędzi jest opracowana w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym aplikacja BactiCALC.

BactiCALC – inteligentne wsparcie mikrobiologii praktycznej

BactiCALC to pierwsza w Polsce mobilna aplikacja opracowana z myślą o praktykach mikrobiologii, działająca na smartfonach i tabletach. Narzędzie to integruje klasyczne techniki przetwarzania obrazu z nowoczesnymi metodami uczenia maszynowego, automatyzując powtarzalne i czasochłonne etapy pracy laboratoryjnej. Wykorzystując aparat urządzenia mobilnego, BactiCALC umożliwia szybkie i dokładne:

• zliczanie kolonii bakteryjnych na płytkach Petriego (moduł Licznik),
• obliczanie stężenia jednostek tworzących kolonie (JTK),
• analizę stref zahamowania wzrostu (moduł Antybiogram) zgodnie z wytycznymi EUCAST
• oraz automatyczne generowanie raportów i pomoc przy interpretacji wyników.

Aplikacja opiera się na hybrydowym modelu analitycznym, łączącym klasyczne algorytmy konturowe i technikę ray casting z konwolucyjnymi sieciami neuronowymi (RT-DETRv2, SAHI). Takie rozwiązanie gwarantuje wysoką precyzję analizy nawet w przypadku zdjęć wykonanych w niejednolitym oświetleniu lub przy obecności kolonii o nieregularnym kształcie.

Jednym z największych atutów BactiCALC jest jej powszechna dostępność. Aplikacja jest bezpłatna, nie wymaga specjalistycznej instalacji ani drogiego sprzętu – działa na standardowych urządzeniach mobilnych. Dzięki temu stanowi realne wsparcie nie tylko dla dużych laboratoriów, ale również dla mniejszych zakładów i instytucji o ograniczonym budżecie. W praktyce pozwala skrócić czas analizy – czynności zajmujące dotąd kilkanaście minut można wykonać w mniej niż minutę, a wyniki są automatycznie zapisywane w raporcie.

BactiCALC pełni także funkcję edukacyjną. Regularne korzystanie z aplikacji zwiększa świadomość zagrożeń mikrobiologicznych, wspiera utrwalanie dobrych praktyk higienicznych i przypomina, że każda powierzchnia może być potencjalnym źródłem zakażenia. Systematyczna kontrola i dokumentacja wyników stają się dzięki temu łatwiejsze i bardziej dostępne. Dodatkowo, aplikacja umożliwia analizę w bezpieczny i elastyczny sposób – użytkownik może wykonać zdjęcie próbki w laboratorium, a analizę przeprowadzić później, w innym miejscu. Rozwiązanie to zwiększa bezpieczeństwo pracy, skraca czas diagnostyki i ułatwia archiwizację danych.

Dla ułatwienia pierwszego kontaktu z aplikacją BactiCALC przygotowano krótki film instruktażowy, który krok po kroku prezentuje sposób korzystania z kluczowych funkcji aplikacji: modułu liczenia kolonii, analizy antybiogramów oraz generowania raportów PDF. Film instruktażowy jest dostępny na kanale YouTube CIOP-PIB i Bazie BioInfo.

 

Instrukcje i materiały pomocnicze:

• Film instruktażowy na kanale YouTube CIOP-PIB i Bazie BioInfo
• Więcej na temat aplikacji w Bazie BioInfo
• Instrukcja – jak działa aplikacja BactiCALC? 

BactiCALC dostępna jest bezpłatnie w sklepach:

📲 Google Play 📲 App Store
 

Aplikacja BactiCALC została uhonorowana Złotym Laurem Innowacyjności w XIII edycji Konkursu im. Stanisława Staszica na najlepsze produkty innowacyjne „Laur Innowacyjności 2024/2025”, organizowanego przez Federację Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych – Naczelną Organizację Techniczną.

 

* dr n. tech. Anna Ławniczek – Wałczyk
Pracownia Zagrożeń Biologicznych
Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy
anlaw@ciop.pl

 

Zrealizowano na podstawie wyników VI etapu programu wieloletniego pn. „Rządowy Program Poprawy Bezpieczeństwa i Warunków Pracy”, finansowanego w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. projekt nr: I.PN.02. Koordynator Programu: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy