W lutym 2009 r. w uznaniu zasług Instytutu dla rozwoju polskiej nauki i gospodarki, Rada Ministrów przyznała PIG status Państwowego Instytutu Badawczego. Nadzór nad Instytutem pełni Minister Środowiska.

 

W głównej siedzibie w Warszawie i siedmiu jednostkach regionalnych (Gdańsk, Kielce, Kraków, Lublin, Sosnowiec, Szczecin, Wrocław) zatrudnionych jest 758 osób. Większość pracowników to geolodzy z wyższym wykształceniem, w tym 121 osób ze stopniem doktora, 25 osób ze stopniem doktora habilitowanego oraz 13 osób z tytułem profesora.

 

Instytut prowadzi wszechstronne badania budowy geologicznej kraju, których celem jest praktyczne wykorzystanie zgromadzonej wiedzy w gospodarce narodowej i ochronie środowiska. Obok działalności naukowej we wszystkich dziedzinach nowoczesnej geologii, Instytut wypełnia również zadania państwowej służby geologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej. Zapewnia bezpieczeństwo państwa w zakresie gospodarki zasobami surowców mineralnych i wód podziemnych, monitoruje stan środowiska geologicznego i ostrzega o zagrożeniach naturalnych.

 

Dzięki badaniom prowadzonym przez Instytut zostały odkryte najważniejsze polskie złoża surowców mineralnych – miedzi, srebra, siarki rodzimej, węgla kamiennego, węgla brunatnego, soli kamiennej, soli potasowych, rud żelaza, tytanu, wanadu, cynku, ołowiu.

Polska, dzięki badaniom Instytutu, jako jedno z niewielu państw na świecie, dysponuje niezwykle obszerną i szczegółową wiedzą o swoim środowisku naturalnym. Kilka tysięcy otworów wiertniczych (najgłębsze otwory przekraczały głębokość 6 000 m) wykonanych przez Instytut umożliwiło dokładne rozpoznanie wgłębnej i powierzchniowej budowy geologicznej Polski.

 

Państwowy Instytut Geologiczny jest koordynatorem i głównym wykonawcą cyfrowych seryjnych map geologicznych w skali 1:50 000:

 

Instytut, w imieniu Skarbu Państwa, gromadzi dane geologiczne z terenu całego kraju. Dane te, w większości w postaci cyfrowej, udostępniane są przez Centralne Archiwum Geologiczne i kilkanaście specjalistycznych baz danych (CBDG, Midas, Infogeoskarb, Rejestr Obszarów Górniczych, Bank Hydro). Instytut aktywnie podejmuje działania w celu wdrożenia dyrektywy INSPIRE, której zadaniem jest standaryzacja informacji przestrzennych państw Unii Europejskiej.

 

W Państwowym Instytucie Geologicznym znajdują się specjalistyczne laboratoria – chemiczne, petrograficzne, geologiczno-inżynierskie, geofizyczne. Wyposażone są one w nowoczesną aparaturę badawczą wiodących światowych producentów. Laboratorium mikroskopii elektronowej posiada najnowocześniejszą w Europie mikrosondę elektronową CAMECA SX 100. Akredytowane laboratorium chemiczne należy do największych w kraju. Rocznie wykonuje się w nim około 500 000 oznaczeń w ponad 35 000 próbek.

 

Instytut współpracuje z ośrodkami geologicznymi w kilkudziesięciu krajach świata. Jako członek EuroGeoSurveys, organizacji zrzeszającej 33 europejskie służby geologiczne, uczestniczy w przygotowaniu opracowań realizowanych pod jej patronatem oraz bierze czynny udział w pracach grup eksperckich, których celem jest doradzanie odpowiednim strukturom Komisji Europejskiej.

 

W siedzibie Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie we wrześniu 2011 r. odbył się europejski szczyt geologiczny – 31.Walne Zgromadzenie EuroGeoSurveys (EGS). Podczas spotkania dyrektorzy służb geologicznych jednogłośnie wybrali dyrektora Instytutu prof. dr. hab. Jerzego Nawrockiego do czteroosobowego zarządu stowarzyszenia EuroGeoSurveys (Executive Committee).